ئایا فیردەوسی کەسایەتییەکی ساختەیە؟
بەڕێزانم،
لەلێکۆڵینەوە لە بناخە ئەفسانەیی‌یەکانی مێژووی کورد دا، تووشی ٣ کتێبی شانامە بووم و بۆ لێهەڵکڕاندنی زانیارییەکی باوەڕپێکراو، لەسەر شوێنی ڕووداوەکانی شەڕە ئەفسانەیی‌یەکانی ئەو کتێبە بووم. لەبەر ئەوەی زەردەشت بەشێوەیەک پەیوەند دراوە بەو ئەفسانانە یا باشتر بڵێم سەرچاوەی سەرەکییان دینی زەردەشتە، لەبەشی مێژووی زەردەشتدا (کە بەزوویی دەکەوێتە بەردەستتان) بەدواداچوونم بۆ کردووە. لەبەشێکی ئەوبەدواداچوونەمدا کە لەدەماوەند ڕا تا هاماوەران (یەمەنی ئێستا)ی دەگرتەوە، تووشی تێکدانێکی بەرچاو بووم. دیتم شێعرەکانی شانامە زۆر بەزەقی دەستیان تێوەردراوە. ئەوەی لەخوارەوە دەیخەمە بەرچاوتان، لۆچێکە لە خەلواری ئەو ساختەکارییانەی (دەمارگرژیی نەتەوەیی)ی فارس. ئەو بابەتە ئەو پرسیارەشی بۆ من هێنایە پێش: ” ئایا فیردەوسی کەسایەتییەکی ساختەیە؟ ئایا لەبنەڕەتدا هەر فیردەوسییەک هەبووە؟ و….”
ئی کتێبی ژمارە یەکم وەک خۆی نووسیون چونکە بە سەرەکیتری دەزانم، بەڵام لەوانی دیکەدا دەست تێوەردانەکانم لێرەدا بەڕەنگی سوور دیاری کردوون:
لە کتێبی (شاهنامەی فردوسی، چاپ شرکت سهاقمی کتابهای جیبی، ١٣٤٥) لە باسی (رزم کردن کاوس با شاە هاماوران)دا ئاوا نووسراوە:
زموبد بدین گونە داریم یاد هم از گفت آن پیر دهقان نژاد
کز آئین چنان کرد کاوﹸس رای کە در پادشاهی بجنبد زجای
از ایران بشد تا بتوران و چین گذرکرد از آنپس بمکران زمین
زمکران شد آراستە چون عرو برآمد دم نای و بوق و کوس
بپذرفت هر مهتری باژ و ساو نکرد آزمون گاو با شیر تاو
چنان هم گرازان به بربر شدند جهانجوی با تاج و افسر شدند
شه بربرستان بیآراست جنگ کز انبو ایشان جهان گشت تنگ
سپاهی بیآمد ز بربر برزم که برخاست از لشکر شاه بزم
کس از خاک دست و عنانرا ندید زگرد سیە کوە شد ناپدید
بزخم اندر آمد همی فوج فوج برآنسان کە برخیزد از آب موج
چو گودرز گیتی بر آنگونە دید زکوهە عمود گران برکشید
بزد اسب با نامداران هزار ابا نیزە و تیر جوشن گذار
برآویخت و بدرید قلب سپاە دمان ازپس او همی رفت شاە
توگفتی زبربر سواری نماند بگرد اندرون نیزەداری نماند
بشهر اندرون هرکە بد سال خورد چوبرگشتە دیدند باد نبرد
همە پیش کاوﹸس شاە آمدند جگرخسته و باگناه آمدند
لە (شاهنامەی فردوسی – فارسی انگلیسی تهران پێک فرهنگ ١٣٨٦) ئەو دوو بەیتە ئاوا هاتوون:
زموبد بدین گونە داریم یاد هم از گفت آن پیر دهقان نژاد
کز آن پس چنان کرد کاوس رای کە در پادشاهی بجنبد زجای
از ایران بشد تا بتوران و چین گذرکرد از آنپس بمکران زمین
زمکران شد آراستە تا زرە میانها ندیدند بند و زرە
بپذرفت هر مهتری باژ و ساو نکرد آزمون گاو با شیر تاو
چنان هم گرازان ببربر شدند جهانجوی با تاج و افسر شدند
شه بربرستان بیاراست جنگ زمانه دگرگونه‌تر شد به رنگ
سپاهی بیامد ز بربر به رزم که از لشکر شاه برخاست بزم
هوا گفتی از نیزه چون بیشه گشت خور از گرد اسپان پراندیشه گشت ئەوە بەزیادی تێئاخنراوە و تەنانەت کێشی شێعرەکەش لەگەڵ ئەوانەی فیردەوسی جیاوازە
ز گرد سپه پیل شد ناپدید کس از خاک دست و عنان را ندید جێگای لەتە شێعرەکان گۆراوە و کوە بۆتە پیل
بزخم اندر آمد همی فوج فوج بر آنسان کە برخیزد از آب موج
چو گودرز گیتی بدانگونە دید زکوهە عمودی گران برکشید ی زیادکراوە وشەی لێ گۆڕاوە
چو طوس و فریبرز و گستهم شیر چو خرداد و گرگین و گیو دلیر بەزیادی تێخزێندراوە
جو با میمنە میسرە گشت راست خروش از سواران جنگی بخاست بەزیادی تێخزێندراوە
زهردو سپە بر فلک شد خروش زمین همچو دریا برآمد بجوش بەزیادی تێخزێندراوە
زبس گرز و باران الماس و تیر زتاب سواران باداروگیر بەزیادی تێخزێندراوە
توگفتی جهان کام نر اژدهاست زگردان روان برزمانە بلاست بەزیادی تێخزێندراوە
زگرد سواران هوا بست میغ دم کوس تندر بود و برق تیغ بەزیادی تێخزێندراوە
بدش تیرباران و خنجر تگرگ روان گشتە از برق و بارانش مرگ بەزیادی تێخزێندراوە کێشەکەشی جیاوازە
سپهدار گودرز لشکر شکن بدست اندرون تیغ دشمن فکن بەزیادی تێخزێندراوە
خروشان و جوشان چو پیل دمان یکی حملە آورد بر بدگمان بەزیادی تێخزێندراوە
زبازو چوبگذاری تیغ تیز برآودی زبربری رستخیز بەزیادی تێخزێندراوە
زسوی دگر گیو پرخاشخر زبازو نمودی بگردان هنر بەزیادی تێخزێندراوە
بیک زخم دە سر فکندی نگون زمین کردە از یغ دریای خون بەزیادی تێخزێندراوە
برآویخت بدردی قلب سپاە دمان ازپس او همی رفت شاە
زگردان ایران و کاوس شاە هزیمت نمودند دیگر سپاە بەزیادی تێخزێندراوە
توگفتی زبربر سواری نماند بگرد اندرون نیزەداری نماند
بشهر اندرون هرکە بد سال خورد چوبرگشتە دیدند باد نبرد
همە پیش کاوﹸس شاە آمدند جگرخسته و عذرخواه آمدند
شانامەیەکی دیکەش لە (http://ganjoor.net/ferdousi/shahname/hamavaran/sh1/)دا بڵاو کراوەتەوە ئەویش ئەو شەڕەی ئاوا
گێڕاوەتەوە:
زموبد بدین گونە داریم یاد هم از گفت آن پیر دهقان نژاد ئەوبەیتەی لێ هەڵگیراوە
از آن پس چنین کرد کاووس رای کە در پادشاهی بجنبد زجای
از ایران بشد تا بتوران و چین گذرکرد از آنپس بمکران زمین
زمکران شد آراستە تازرە میانها ندید ایچ رنج از گره گۆڕاوە
پذیرفت هر مهتری باژ و ساو نکرد آزمون گاو با شیر تاو گۆڕاوە
چنین هم گرازان به بربر شدند جهانجوی با تخت و افسر شدند گۆڕاوە
شه بربرستان بیاراست جنگ ز مانه دگرگونه‌تر شد به رنگ گۆڕاوە
سپاهی بیامد ز بربر برزم که برخاست از لشکر شاه بزم
زگرد سیە پیل شد ناپدید کس از خاک دست و عنانرا ندید جێگای لەتە شێعرەکان گۆراوە و کوە بۆتە پیل
بزخم اندر آمد همی فوج فوج بر آنسان کە برخیزد از آب موج
هوا گفتی از نیزه چون بیشه گشت خور از گرد اسپان پراندیشه گشت ئەوە بەزیادی تێئاخنراوە و تەنانەت کێشی شێعرەکەش لەگەڵ ئەوانەی فیردەوسی جیاوازە
چو گودرز گیتی بران گونە دید عمود گران از میان برکشید لەتە شێعری دووهەم بەتەواوی گۆڕاوە و هەڵەسە چونکە شمشێر لە (میان) دەکێشرێ نەک (عمود) و… لە ئەسلەکەشیدا وانییە
بزد اسب با نامداران هزار ابا نیزە و تیر جوشن گذار
برآویخت و بدرید قلب سپاە دمان ازپس اندر همی رفت شاە گۆڕاوە
توگفتی زبربر سواری نماند بگرد اندرون نیزەداری نماند
بشهر اندرون هرکە بد سال خورد چوبرگشتە دیدند باد نبرد
همە پیش کاووس شاە آمدند جگرخسته و پرگناه آمدند گۆڕاوە
ئەوە تەنیا یەک لاپەڕەی شانامەیە و ئەوهەموو دەستەی تێوەردەراوە، جا با خوێنەری بەڕێز بۆخۆی داوەری بکا داخوا چەندی دیکە دەستی تێبراوە یا فیردەوسی بۆخۆشی لەبنەڕەتدا کەسایەتییەکی ساختەیە و بۆ سیاسەت و بازرگانیی سیاسی و فریوی خەڵک کەلکی لێوەرگیراوە. ئەگەریش هەبووە، چەندی ئەو شێعرانەی بەناوی وی بڵاوکراونەوە ئی خۆی بوون یا بۆیان سازکردووە. ئایا ئەوبەلخەی فیردەوسی باسی دەکا بەلخی کوردستان واتە سەرچآوەی چۆمی خاپوورە، یا ئەو بەلخە سازکراوەی ئەفغانستان و…..